http://farmakotrimmata.blogspot.com/)" target="_blank">ΦαρμακοΤρίμματα |
Posted: 05 Aug 2012 02:56 PM PDT Στην ιστορία των φαρμάκων λίγα ήταν εκείνα που έτυχαν ενθουσιώδους αποδοχής όπως η λευκή-πράσινη κάψουλα που περιείχε υδροχλωρική φλουοξετίνη, η χημική ουσία γνωστή με την εμπορική ονομασία Prozac(Ladose). Το 1988 ένα χρόνο μετά την έγκριση από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων(FDA), στις ΗΠΑ είχαν εκδοθεί 2.469.000 συνταγές για το Prozac. Το 2002 ανέβηκαν σε πάνω από 33 εκατομμύρια. Το 2008 τα αντικαταθλιπτικά ήταν στην τρίτη θέση μεταξύ των πιο συνταγογραφούμενων φαρμάκων στις Ηνωμένες Πολιτείες.Φτάνοντας στο 2012, τα ίδια αντικαταθλιπτικά που είχαν προκαλέσει τόσο ενθουσιασμό, έγιναν τα μαύρα πρόβατα της μοντέρνας ψυχοφαρμακολογίας, σκευάσματα υπερεκτιμημένα και υπερσυνταγογραφημένα, τυπικό δείγμα μιας κουλτούρας που αναζητά γρήγορη λύση σε πολύπλοκα ψυχικά προβλήματα. Στην πραγματικότητα οι ίδιες αρχές βάση των οποίων αυτά τα φάρμακα λειτουργούν, έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση. Τα νευρικά κύτταρα, οι νευρώνες, επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω χημικών σημάτων που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές οι οποίοι μπορούν να έχουν διαφορετικές μορφές: όπως σεροτονίνη, ντοπαμίνη ή νορεπινεφρίνη. Για δεκαετίες η επικρατέστερη θεωρία ήταν ότι τα αντικαταθλιπτικά λειτουργούσαν αυξάνοντας τα επίπεδα της σεροτονίνης. Πίστευαν ότι στον εγκέφαλο των ατόμων που πάσχουν από κατάθλιψη το σήμα της σεροτονίνης κατά κάποιο τρόπο είχε εξασθενίσει λόγω της χημικής ανισορροπίας στους νευροδιαβιβαστές. Και πως το Prozac(Ladose) και το Paxil(Seroxat) μπορούσαν να αυξήσουν αυτά τα επίπεδα μεταξύ των νευρικών κυττάρων ενισχύοντας αυτά τα σήματα - δυναμώνοντας σαν ένα μεγάφωνο την επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων. Ωστόσο αυτή η θεωρία είχε επικριθεί ευρέως. Έχει όμως στην πραγματικότητα ξεπεραστεί η υπόθεση της σεροτονίνης σχετικά με τη κατάθλιψη; Τα αποτελέσματα των τελευταίων ερευνών έχουν επιβεβαιώσει ότι στην πραγματικότητα ο ρόλος της σεροτονίνης παραμένει καθοριστικός για τη διάθεση ακόμα και αν ο μηχανισμός δράσης της είναι περισσότερο εντυπωσιακός από όσο μπορούμε ποτέ να φανταστούμε. Το Prozac το Paxil και το Zoloft πιθανόν να μην είναι τα θαυματουργά φάρμακα που πιστεύαμε στο παρελθόν, μας έχουν βοηθήσει όμως να καταλάβουμε τι είναι η κατάθλιψη και πως μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε. Η σύγχρονη αντίληψη της σχέσης μεταξύ της κατάθλιψης και των χημικών ουσιών στον εγκέφαλο γεννήθηκε σχεδόν τυχαία στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Το φθινόπωρο του 1951 οι γιατροί του Sea View Hospital του Staten Island οι οποίοι χρησιμοποιούσαν στη θεραπεία ασθενών με φυματίωση ένα νέο φάρμακο, την ιπρονιαζίδη, παρατήρησαν μια ξαφνική αλλαγή στη διάθεση και τη συμπεριφορά των ασθενών τους. Οι θάλαμοι νοσηλείας, συνήθως σκοτεινοί και αθόρυβοι γεμάτοι ασθενείς που έμοιαζαν απαθείς και ετοιμοθάνατοι "ήταν φωτισμένοι από ευτυχισμένα πρόσωπα ανδρών και γυναικών" όπως χαρακτηριστικά έγραψε μια δημοσιογράφος μετά από επίσκεψη της στο νοσοκομείο. Όταν το περιοδικό Life έστειλε ένα φωτογράφο στο νοσοκομείο, στα πλαίσια σχετικής έρευνας, οι ασθενείς δεν ήταν καθηλωμένοι στα κρεβάτια τους αλλά έπαιζαν χαρτιά και χόρευαν στους διαδρόμους. Μερικά εκατοντάδες χιλιόμετρα νοτιότερα οι ασθενείς του νοσοκομείου Dukes ζούσαν μια τελείως αντίθετη εμπειρία. Το 1954 είχε συνταγογραφηθεί σε μια γυναίκα 28 ετών το Rauxidin(Ρεσερπίνη) για τη ρύθμιση της αρτηριακής της πίεσης. Μετά από κάποιους μήνες επέστρεψε στο νοσοκομείο παραπονούμενη ξεσπάσματα κλάματος, νωθρότητα και λήθαργο. Αισθανόταν άχρηστη, απελπισμένη και γεμάτη ενοχές. Μερικούς μήνες αργότερα, εκείνο το αίσθημα κενού είχε μετατραπεί σε επιθετικότητα. Αυτή η αίσθηση δυστυχίας παρέμεινε μέχρι ως ότου οι ασθενείς δεν σταματούσαν να παίρνουν το φάρμακο. Σε ένα άλλο νοσοκομείο μια ασθενής στην οποία χορηγήθηκε το ίδιο φάρμακο αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Πολλά άτομα εισήχθησαν σε ψυχιατρικά τμήματα και νοσοκομεία και υπεβλήθησαν σε ηλεκτροσόκ για να μειώσουν τα συμπτώματα.
Για να καταλάβουμε όμως αν η απουσία σεροτονίνης προκαλεί κατάθλιψη πρέπει να ξέρουμε αν στον εγκέφαλο των ατόμων που πάσχουν από αυτήν την ασθένεια, τα επίπεδα της σεροτονίνης ή των μεταβολιτών της σεροτονίνης(που παράγονται από την αποσύνθεση της) είναι στη πραγματικότητα πιο χαμηλά. Το 1975 μια ομάδα παθολόγων πραγματοποίησαν αυτοψίες σε μερικούς καταθλιπτικούς ασθενείς για να κάνουν μετρήσεις. Τα πρώτα συμπεράσματα έμοιαζαν να επιβεβαιώνουν τη θεωρία: οι καταθλιπτικοί ασθενείς έτειναν να έχουν μειωμένα επίπεδα σεροτονίνης. Όμως το 1987 μερικοί Σκανδιναβοί ερευνητές επανέλαβαν το πείραμα με νέα εργαλεία μετρήσεων και διαπίστωσαν ότι στους καταθλιπτικούς ασθενείς τα επίπεδα σεροτονίνης ήταν ψηλότερα. Νέα πειράματα δεν έκαναν άλλο από το να επιβεβαιώσουν αυτή την αντίθεση. Σύμφωνα με κάποια test οι καταθλιπτικοί ασθενείς είχαν χαμηλότερα επίπεδα σεροτονίνης, ενω σύμφωνα με άλλα υψηλότερα, για άλλα δεν υπήρχε καμία διαφορά.
Στα τέλη της δεκαετίας του 80', ένας νευρολόγος με το όνομα Fred Cage άρχισε να ενδιαφέρεται για ένα ζήτημα που αρχικά έμοιαζε μακρινό με το πρόβλημα της κατάθλιψης: μπορεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος ενός ενήλικα να παράγει νέα εγκεφαλικά κύτταρα; Την εποχή εκείνη οι νευροβιολόγοι ήταν πεπεισμένοι ότι στον εγκέφαλο ενός ενήλικα δεν υπήρχε ανάπτυξη και δεν γεννιόντουσαν πια νέα νευρικά κύτταρα, πως όταν τα νευρικά κυκλώματα δημιουργούνταν για μία φορά κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας παρέμεναν σταθερά και αμετάβλητα. Αν όμως οι νέοι νευρώνες αντικαθιστούσαν τους παλιούς,οι αναμνήσεις δεν θα έπρεπε να χαθούν; Ο Cage και άλλοι επιστήμονες επανεξέτασαν παλιά ευρήματα και ανακάλυψαν ότι στην πραγματικότητα στα ποντίκια, στους αρουραίους και στα ενήλικα ανθρώπινα όντα σχηματίζονται νέοι νευρώνες αλλά μονάχα σε δύο ειδικές περιοχές του εγκεφάλου: στον οσφρητικό βολβό όπου καταγράφονται οι οσμές, και στον ιππόκαμπο το όργανο που ελέγχει τη μνήμη και που είναι λειτουργικά συνδεδεμένο με τις ζώνες του εγκεφάλου που ελέγχουν τα συναισθήματα. Για να ανακαλύψουν αν υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ των συναισθημάτων και της γέννησης των νευρώνων στον ιππόκαμπο ο Cage και οι συνεργάτες του άρχισαν να μελετούν τα ποντίκια κάτω από συνθήκες stress. Όταν τα ποντίκια υποβάλλονται σε χρόνιο stress, είτε γιατί το περιβάλλον τους ξαφνικά αλλάζει είτε γιατί τα κρεβάτια τους μετακινούνται, παρουσιάζουν συμπτώματα άγχους ή απάθειας και γίνονται λιγότερο δραστήρια, όλα στοιχεία που ταυτίζονται με την κατάθλιψη στον άνθρωπο. Η ομάδα του Cage ανακάλυψε ότι σε αυτά τα ποντίκια η παραγωγή νευρικών κυττάρων στον ιππόκαμπο μειωνόταν. Φαινόταν επίσης ότι συνέβαινε και το ακριβώς αντίθετο. Όταν τα ποντίκια τοποθετούνταν σε ένα περιβάλλον με περισσότερα ερεθίσματα που συνήθως περιείχε λαβύρινθους, υλικό για την κατασκευή της φωλιάς και για παιχνίδι γίνονταν ενεργητικά και δραστήρια. Εξ ερευνούσαν περισσότερο μάθαιναν γρηγορότερα και έψαχναν την ευχαρίστηση. Τα ερεθίσματα πρακτικά λειτουργούσαν σαν αντικαταθλιπτικά. Όταν ο Cage εξέτασε τον εγκέφαλο αυτών των τρωκτικών που δέχτηκαν περισσότερα ερεθίσματα, συνειδητοποίησε ότι στον ιππόκαμπο γεννιόντουσαν περισσότεροι νευρώνες. Στο πανεπιστήμιο Columbia ένας άλλος επιστήμονας ο Rene Hen εντυπωσιασμένος από τις μελέτες του Cage μαζί με τους συνεργάτες του άρχισαν να ερευνούν τη σχέση μεταξύ του Prozac και της ανάπτυξης νευρώνων. Στα ποντίκια o σχηματισμός νέων νευρώνων απαιτεί δύο με τρείς εβδομάδες, σχεδόν ο ίδιος χρόνος που χρειάζεται για να αρχίσουν τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα να έχουν αποτελέσματα. Ήταν δυνατόν τα αποτελέσματα του Prozac και του Paxil να συνδέονταν με την ανάπτυξη των νευρώνων και όχι μόνο με τη συγκέντρωση σεροτονίνης; Ο Hen άρχισε να χορηγεί Prozac στα πειραματόζωα του. Μετά από κάποιες μέρες η συμπεριφορά τους άλλαξε: τα συμπτώματα άγχους μειώθηκαν και τα πειραματόζωα γίνονταν πιο δραστήρια. έψαχναν για τροφή σε διαφορετικά μέρη και υιοθετούσαν αμέσως νέες συμπεριφορές. Οι νέοι νευρώνες εμφανίζονταν στον ιππόκαμπο στο ίδιο σημείο που είχε παρατηρήσει ο Cage στα δικά του πειράματα. Όταν όμως ο Hen μπλόκαρε τη δημιουργία των νευρώνων στον ιππόκαμπο, η τάση των πειραματόζων να είναι πιο δραστήρια εξαφανίστηκε. Με άλλα λόγια τα θετικά αποτελέσματα του φαρμάκου εξαρτώνταν από τη γέννηση νευρικών κυττάρων στον ιππόκαμπο. Το 2011 ο Hen και οι συνεργάτες επανέλαβαν αυτό το πείραμα αυτή τη φορά σε ομάδα πιθήκων. Στους πιθήκους το χρόνιο stress δημιουργεί συμπτώματα παρόμοια με αυτά της κατάθλιψης στους ανθρώπους. Ακόμα περισσότερο από τα ποντίκια οι πίθηκοι κάτω από stress χάνουν το ενδιαφέρον τους για κάθε ευχαρίστηση και γίνονται απαθείς. Όταν μέτρησε τη δημιουργία των νευρώνων στον ιππόκαμπο αυτών των ζώων, ο Hen διαπίστωσε ότι ήταν μειωμένη. Όταν αντιθέτως χορήγησε στους πιθήκους ένα αντικαταθλιπτικό, διαπίστωσε ότι τα συμπτώματα της κατάθλιψης μειώνονταν και πως οι νευρώνες άρχισαν να δημιουργούνται ξανά. Μπλοκάροντας την ανάπτυξη νευρικών κυττάρων το Prozac δε λειτουργούσε πια. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων του Hen έχουν σημαντικές επιπτώσεις για τη ψυχιατρική και τη ψυχολογία.Τα αντικαταθλιπτικά όπως το Prozac και το Zoloft, σύμφωνα με τον Hen μπορούν να ανεβάσουν προσωρινά τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο αλλά η δράση τους είναι ορατή μόνο όταν γεννιούνται νέοι νευρώνες.
Πηγή: http://www.nytimes.com/ http://www.internazionale.it/ Internazionale, 26 Giugno/5Luglio 2012, N.95 Εικόνες, Benoit Paille
|